Kredit borcuna görə vətəndaşların həbs edilməsi həm konstitusiyaya, həm də Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasına ziddir, hüquqşünaslar deyir. Azərbaycanda ötən ilin sonunda manatın qiymətinin kəskin azalmasından sonra əhalinin banklara kredit borcunun ödənilməsində problemləri yaranıb və son günlərdə kredit borcu olan şəxslərin həbs edilməsi ilə bağlı xəbərlər yayılıb. BBC Azərbaycancanın araşdırmasına görə, Azərbaycanda hər 4 nəfərdən birinin banka kredit borcu var. Millət vəkili Vahid Əhmədov bu halı “təzyiq metodu” adlandırır və qeyd edir ki, bank sahəsində islahatlara ehtiyac var. Hüquqşünas Əkrəm Həsənov deyir ki, onda olan məlumata görə, son vaxtlarda azı beş adam kredit borcuna görə həbs edilib. O, bu sayın daha çox olmasını istisna etmir. Hüquqşünas düşünür ki, həbslər banklar, kollektor və icraçılar tərəfindən vətəndaşa təzyiq vasitəsi kimi istifadə edilir və son zamanlar borcular və zaminlərə qarşı geniş istifadə edilməyə başlanıb. “Borca görə həbslər həmişə olsa da, tək-tük idi. Həbsdən şikayət vermə müddəti də 10 gün olduğundan bəzən gec xəbər tuturuq. Məlumatı öyrənəndə isə heç nə edə bilmirik”, o deyir. Hüquqşünas bu həbslərin “insanlarda xof yaratmaq üçün” edildiyini qeyd edir və əlavə edir ki, onun təşkilatına müraciət etən vətəndaşların əksəriyyəti qorxuya düşüb. “Bizim yanımıza borc problemli vətəndaşlar gəlir. İşsizdi, əmlakı yoxdu və borcu ödəyə bilmir. İzah edirik ki, ödəyə bilmirsə, ödəməməlidir. Vətəndaş cavab verir ki, eşitmişəm, həbslər var. Buna görə, insanlar intihar edir, xəstələnir oğurluq edir. Borcunu istənilən yolla geri qaytarmaq üçün”, – cənab Həsənov bildirir. Borcu olan vətəndaşlara kömək etməyi hədəfləyən “Antikollektor” MMC-nin də rəhbəri olan Əkrəm Həsənov deyir ki, onların qurumuna ay yarım əvvəl bankda 7 min manata zamin durmuş və pul geri ödənilmədiyi üçün 10 sutka inzibati qaydada həbs edilmiş şəxs müraciət edib. Hüquqşünas, rayon məhkəməsinin bu qərarından apellyasiya şikayəti verildiyini, yalnız bu məhkəmənin də eyni qərarı qüvvədə saxladığını da əlavə edir. “Vətəndaş işsiz idi və 2-3 yaşlarında iki azyaşlı övladı var idi. Bu da məhkəmə qərarında yazılmışdı. Amma qərar qüvvədə saxlanıldı”, o deyir. Avropa Məhkəməsinə müraciət Son həftədə ölkədə pensiyaçılara kredit verilməsinin dayandırlmasından sonra açıqlama verən Maliyyə bazarlarına nəzarət palatasının rəhbəri Rüfət Aslanlı deyib ki, borc yükünün gəlirlərə nisbəti göstəricisi daha real olmalıdır. Cənab Aslanlı ANS kanalına müsahibəsində bildirib ki, vətəndaşın aylıq ödənişi onun aylıq gəlirinin 50 faizindən az olmalıdır. Vətəndaşın borcu ödədikdən sonra əlində qalan pul isə onun aylıq yaşayışını təmin etməlidir. Əkrəm Həsənov bildirir ki, əgər vətəndaşın gəliri yoxdursa, o borcunu ödəyə bilmirsə, bu onun təqsiri deyil. Onun sözlərinə görə, Azərbaycan qanunvericiliyinə görə, şəxsə cəza yalnız o təqsirli olarsa, verilə bilər. Hüquqşünas bu işlə bağlı bir neçə gün əvvəl Avropa İnsan Haqları məhkəməsinə müraciət edib. Onun sözlərinə görə, borca görə həbs olunma Azərbaycan qanunlarından əlavə Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasına ziddir. “Avropa məkəməsi fəaliyyəti boyunca yüzminlərlə qərarlar çıxarıb, amma borca görə həbsə dair Avropa məhkəməsinin bir dənə də qərarı yoxdur. Bu o deməkdir ki, Azərbaycan yeganə Avropa ölkəsidir ki, borca görə həbs baş verib. Bu, biabırçılıqdır”, o qeyd edir. Hüquqşünas yeganə ümidimiz “Avropa məhkəməsidir” deyir.
Əkrəm Həsənov kredit borcuna görə həbslər davam edərsə, nəticələrin pis olacağını da vurğulayır. “İntiharların sayı arta bilər. İnsanların psixoloji durumları pisləşəcək və cəmiyyətdə sosial gərginlik artacaq. Həm də bu, Azərbaycanın beynəlxalq imicinə zərbədir”, o əlavə edir. Ali Məhkəmənin sözçüsü Allahverdi Məmmədli deyir ki, işlə bağlı kassasiya şikayəti verilsə, araşdırma aparılar və o zaman o, məsələnin necə həll ediləcəyini “demək mümkün olar”. Bankların xeyrinə qərarlar Hüquqşünas Ələsgər Məmmədli də deyir ki, Avropa təcrübəsində qaydalara əsasən, borca görə şəxs həbs oluna bilməz. Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda yerli məhkəmə borca görə, vətəndaşa ödəmə qərarı çıxarır. Ödəmə qərarı 2 ay ərzində icra olunmursa, “məhkəmə qərarına hörmətsizliyə” görə cinayət işi başlaya bilər və şəxs məhkum oluna bilər. Hüquqşünas bu halı “mahiyyət etibarı ilə borca görə həbs” kimi dəyərləndirir və bunun ciddi problem olduğunu deyir. Cənab Məmmədli deyir ki, onun müşahidələrinə görə, məhkəmə vətəndaşları deyil, bankları qorumaq üçün mümkün vasitələrdən istifadə edir. Onun sözlərinə görə, ölkədə banklara borcu olanlar çoxdur və ödəmədə çətinliklər devalvasiyadan sonra yaranıb. “Mənim araşdırmama görə, Azərbaycanda 18 yaşdan yuxarı vətəndaşların təxminən 78 faizi ya banka borcludur, ya da zamindir. Mərkəzi bankın rəqəmlərinə görə, ölkədə 2 milyon 700 min borclu varsa, bu təxminən hər ailədə bir nəfərin borclu olması deməkdir. Rəsmi qurumlar tərəfindən borcları şişən vətəndaşlara güzəştlər olmalıdır”, o bildirir.